การศึกษาการประเมินผลการจัดการความรู้ของโรงพยาบาลชุมชนในภาครัฐไทย

Abstract

ดุษฎีนิพนธ์ฉบับนี้เป็นการศึกษาการประเมินผลการจัดการความรู้ของโรงพยาบำลชุมชนในภาครัฐไทย ใช้รูปแบบกำรศึกษาวิจัยเชิงคุณภาพ โดยนำโรงพยาบาลภาครัฐระดับโรงพยาบาลชุมชน จำนวน 3 แห่งที่มีการพัฒนาคุณภาพโรงพยาบาลและมีการดำเนินการจัดการความรู้มาเป็นกรณีศึกษา ได้แก่ (1) โรงพยาบาลบางกระทุ่ม จังหวัดพิษณุโลก (2) โรงพยาบาลบุ่งคล้า จังหวัดบึงกาฬ และ (3) โรงพยาบาลสมเด็จพระยุพราชด่านซ้าย จังหวัดเลย โดยมีวัตถุประสงค์ในการวิจัย คือ เพื่อศึกษาปรากฏการณ์ของการจัดการความรู้ การประเมินผลการจัดการความรู้ และสร้างรูปแบบการประเมินผลการจัดการความรู้ของโรงพยาบาลชุมชนที่เหมาะสมกับบริบทภาครัฐไทย ผลจากการสัมภาษณ์เจาะลึกทั้งกลุ่มผู้บริหารโรงพยาบาล 21 คน ร่วมกับการสนทนากลุ่มบุคลากรและกลุ่มผู้ป่วย 24 คน รวมถึงการสังเกตการปฏิบัติงานจริงแบบไม่มีส่วนร่วม และการวิเคราะห์เอกสารของทั้ง 3 โรงพยาบาล ด้วยการวิเคราะห์แก่นสาระและวิเคราะห์เนื้อหา พบว่า (1) ด้านการบริหารและสิ่งแวดล้อมของโรงพยาบาล ผู้บริหารโรงพยาบาลมีลักษณะการนำที่เน้น “คน” ลักษณะการบริหารอย่างมีส่วนร่วม และมีโครงสร้างองค์การเป็นแบบแนวราบ ร่วมกับการใช้โครงสร้างแบบผสมผสาน ในรูปของคณะกรรมการคร่อมสายงานที่มีการพัฒนาและปรับปรุงระบบงาน และคุณภาพโรงพยาบาล โดยมีแรงผลักดันสำคัญ 4 ด้านได้แก่ด้านเศรษฐกิจ สังคม การเมืองการปกครองและเทคโนโลยีสารสนเทศที่ส่งผลทั้งเชิงบวกและลบต่อการบริหารโรงพยาบาล (2) ด้านการจัดการความรู้มีการกำหนดรูปแบบการจัดการความรู้ทางการแพทย์ด้วยการผสมผสานกับงานประจำ โดยแพทย์และทีมสหสาขาวิชาชีพจะเป็นผู้ดำเนินการทำการบ่งชี้ความรู้ สร้างและแสวงหาความรู้จากการทบทวนและแลกเปลี่ยนเรียนรู้ตามสภาพปัญหาที่เกิดขึ้นจากการดูแลผู้ป่วย เกิดการประมวลและกลั่นกรองความรู้ให้เป็นความรู้ทางการแพทย์ที่เป็นแนวปฎิบัติของการดูแลโรคต่างๆ แต่ความรู้ที่เกิดขึ้นยังไม่ถูกจัดการอย่ำงเป็นระบบ สิ่งค้นพบที่น่าสนใจคือ มีการจัด “วงเรื่องเล่าเร้าพลัง” ซึ่งเป็นการแลกเปลี่ยนเรียนรู้แบบลึกซึ้งหรือ เรียกว่าการจัดการความรู้แบบจิตปัญญา (spiritual knowledge management) ได้ผลลัพธ์เป็นความรู้ในด้านทักษะการใช้ชีวิตและเสริมพลังในการทำงาน (3) ด้านการประเมินผลการจัดการความรู้ ด้วยการถอดบทเรียนหลังจัดกิจกรรม เรียกว่า การถอดบทเรียนอย่างลึกซึ้งและเสริมพลัง (spiritual and empowerment reflection after action review – SEM AAR) เป็นการประเมินผลแบบใช้กระบวนการ plan-do-check-act ในการพัฒนาและปรับปรุงงาน (improvement) ในระดับบุคคลและทีมงาน โดยมีผู้ประเมินที่มีบทบำทเป็นโค้ชคอยอำนวยความสะดวกและประสานงานกับผู้ที่มีส่วนเกี่ยวข้องทำให้เกิดความร่วมมือ การมีส่วนร่วม ด้วยผู้ประเมินมีทักษะการสื่อสารที่ดี และที่สำคัญคือมีทักษะทางจิตวิญญำณ (spiritual skills) โดยเฉพาะทักษะการตั้งคำถามและมีการสะท้อนแนวคิดอย่างใคร่ครวญ(spiritual reflection)ให้เห็นคุณค่าของตนเองและผู้อื่น เกิดผลผลิต ผลลัพธ์ และผลกระทบที่สร้างคุณค่า (value) จากกำรประเมินต่อผู้ที่มีส่วนเกี่ยวข้อง ข้อเสนอแนะของงานวิจัยนี้สาหรับการประเมินผลการจัดการความรู้ในโรงพยาบาลชุมชนภาครัฐของไทย มี4 ประเด็นคือประเด็นแรก ด้านผู้บริหารระดับสูงเป็นผู้ประเมินเองได้ จะสามารถทำให้การจัดการความรู้ดำเนินต่อเนื่องและมีพลัง โดยผู้บริหารจะต้องมีภาวะผู้นำที่มุ่งเน้น “คน” การบริหารอย่างมีส่วนร่วมและโครงสร้างองค์การเป็นแบบแนวราบ ร่วมกับการใช้โครงสร้างแบบผสมผสาน สร้างวัฒนธรรมองค์การมุ่งเน้นทำงานเป็นทีม ประเด็นที่สอง กำรบริหารและพัฒนาศักยภาพทรัพยากรมนุษย์ให้มีทักษะและประสบการณ์แบบสหวิชาชีพ รวมทั้งมีระบบการพัฒนาผู้ประเมินผลให้มีทักษะการสื่อสำรที่ดีและมีทักษะทำงจิตวิญญำณด้วย โดยเน้นการประเมินผลเป็นการทำให้ทุกคนเห็นคุณค่าของตนเองและผู้อื่นด้วยเทคนิคการสะท้อนบทเรียนอย่างลึกซึ้ง (spiritual reflection)เพื่อก่อให้ความผูกพันและความสัมพันธ์อันดีต่อกันของผู้ที่มีส่วนเกี่ยวข้องทั้งภายในองค์การและภายนอกองค์การ รวมทั้งเพิ่มกำรใช้ข้อมูลสารสนเทศ ประเด็นที่สาม กระบวนการในการประเมินควรมีรูปแบบการจัดกิจกรรมที่เรียกว่า การถอดบทเรียนอย่างลึกซึ้งและเสริมพลัง ที่ใช้แนวคิดพื้นฐานของการพัฒนาคุณภาพและประเด็นสุดท้าย ผลที่ได้จากการประเมินผลอันได้แก่ผลผลิต ผลลัพธ์ และผลกระทบที่สร้ำงคุณค่า (value) จากการประเมินต่อผู้ที่มีส่วนเกี่ยวข้อง ทางโรงพยาบาลควรวางระบบการรวบรวมองค์ความรู้ (community knowledge) ที่มีประโยชน์ต่อตนเองและองค์กร