พระคเณศ : นวัตกรรมสังคมบนความศรัทธา

Abstract

การวิจัยนี้เป็นการนำเสนอถึงคติความเชื่อ พิธีกรรม การดำรงอยู่ของคติความเชื่อ และนวัตกรรมสังคมทางความเชื่อของพระคเณศในสังคมไทย ผลการศึกษาพบว่า คติความเชื่อในพระคเณศ สามารถสะท้อนผ่านงานประติมากรรม และพิธีคเณศจตุรถี ที่ก่อให้เกิดกระแสนิยม วัตถุมงคล ภาพวาด และการสร้างพระพิฆเนศปางต่าง ๆ แสดงให้เห็นถึงการผสมผสานทางวัฒนธรรมกันอย่างกลมกลืน โดยสัญญะแห่งความสำเร็จ และการนับถือพระคเณศเกิดจากการประกอบสร้างความหมายจากคนในสังคมผ่านพิธีกรรม บทสวด การบูชาฯลฯ ภายใต้วัฒนธรรมของพื้นที่นั้น ๆ แม้สังคมไทยจะมีพระพุทธศาสนาเป็นแกนกลางของความเชื่อ การนับถือการบูชาพระคเณศอาจถูกมองว่าเป็นความงมงาย ทำให้พระคเณศถูกลดคุณค่า และมีความเป็นอื่น ดังนั้นการนับถือและการบูชาพระคเณศจึงถูกรื้อสร้าง โดยการรื้อแนวคิดที่สมาทานพระพุทธศาสนา และสร้างความหมายของพระคเณศขึ้นมาใหม่ เช่น เป็นเทพที่ขออะไรก็ได้ และเป็นเทพแห่งความสำเร็จ จะเห็นได้ว่าพระพุทธศาสนากับพระคเณศมีความเป็นคู่ตรงข้ามที่ไม่มีความขัดแย้งกัน ชาวไทยพุทธสามารถอยู่ระหว่างความเชื่อทั้งสองสิ่งได้อย่างกลมกลืน ดังนั้นแม้สังคมไทยจะนับถือศาสนาพุทธแต่ด้วยความไม่มั่นคงของสภาพสังคม เศรษฐกิจ และการเมืองในปัจจุบัน ทำให้คนในสังคมกลัวความไม่แน่นอน ความเชื่อและความศรัทธาจึงเข้ามามีบทบาทและอิทธิพลในการเป็ นที่พึ่งให้กับชีวิตก่อให้เกิดธุรกิจที่เกี่ยวข้องกับความเชื่อและความศรัทธาในพระคเณศ ซึ่งเป็นนวัตกรรมทางสังคมซึ่งได้รับพัฒนาขึ้นด้วยความคิดสร้างสรรค์ และช่วยแก้ปัญหาและตอบสนองความต้องการของสังคม