การส่งเสริมสุขภาพด้วยการแพทย์แผนไทยในสถานบริการสาธารณสุขของรัฐ : ศึกษากรณีภาคกลาง

Abstract

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาวิธีการบริหารจัดการของการส่งเสริมสุขภาพด้วยการแพทย์แผนไทยในสถานบริการสาธารณสุขของรัฐ และเพื่อศึกษาปัญหาและอุปสรรคในการดำเนินงาน รวมทั้งเพื่อศึกษาความต้องการและความพึงพอใจที่เกิดขึ้นกับประชาชน เกี่ยวกับการใช้บริการการแพทย์แผนไทย เป็นการวิจัยเชิงผสมผสานระหว่าง การวิจัยเชิงคุณภาพและการวิจัยเชิงปริมาณ การวิจัยเชิงคุณภาพ โดยการสัมภาษณ์เชิงลึก กับกลุ่มที่เป็นผู้บริหารส่วนกลาง (ผู้กำหนดนโยบาย)และกลุ่มผู้บริหารส่วนภูมิภาคในภาคกลาง ศึกษาวิธีการบริหารจัดการ ส่วนบุคคลากรผู้รับผิดชอบปฏิบัติงานด้านการแพทย์แผนไทย ศึกษาในส่วนของปัญหา และอุปสรรคในการดำเนินงาน ส่วนการวิจัยเชิงปริมาณ ใช้แบบสอบถามในการเก็บรวบรวมข้อมูล จากผู้มารับบริการด้านการแพทย์แผนไทยในสถานบริการสาธารณสุขของรัฐ ศึกษาในส่วนของความต้องการและความพึงพอใจของประชาชนผู้มารับบริการ ผลวิจัยพบว่า วิธีการบริหารจัดการของการส่งเสริมสุขภาพด้วยการแพทย์แผนไทยในสถานบริการสาธารณสุขของรัฐ ในเรื่องรูปแบบการจัดบริการจะมีรูปแบบการบริการอยู่ 4 กิจกรรม ประกอบด้วย การตรวจรักษา การฟื้นฟู การส่งเสริมสุขภาพและการป้องกันโรค โดยมีแพทย์แผนไทยเป็นผู้ให้บริการ ในเรื่องการตรวจรักษา โดยมีการจ่ายยาสมุนไพร ตามบัญชียาหลักแห่งชาติ โดยมีผู้ช่วยแพทย์แผนไทย ให้การรักษาด้วยการนวด และมีการแนะนำให้ผู้รับบริการ ให้การดูแลฟื้นฟู ส่งเสริมสุขภาพร่างกาย และป้องกันโรค ด้วยการสอนการบริหารร่างกายด้วยท่าฤๅษีดัดตน ส่วนการนำการแพทย์แผนไทยเข้าสู่ระบบหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า พบว่า เห็นด้วย เพราะว่าเกิดประโยชน์กับประชาชนโดยส่วนรวมในการเข้าถึงการบริการด้านสาธารณสุขของรัฐ อย่างเสมอภาคและเป็นไปตามที่มีกฎหมายบัญญัติไว้ ส่วนความคิดเห็นในเรื่องเกี่ยวกับอัตราค่าบริการด้านการแพทย์แผนไทย พบว่า อัตราที่ใช้อยู่ค่อนข้างตํ่า ไม่เหมาะสม ควรปรับปรุงใหม่ให้สอดคล้องกับสภาวะค่าครองชีพในปัจจุบัน ส่วนปัญหาอุปสรรคในการดำเนินงาน ด้านงบประมาณ พบว่า ได้รับงบประมาณสนับสนุนจาก สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ สปสช. โดยให้งบประมาณเป็นลักษณะการเหมาจ่าย รายหัว และการจัดสรรงบฯ ได้นำไปให้กับ โรงพยาบาลที่เป็นแม่ข่าย (โรงพยาบาลศูนย์/ทั่วไป หรือ โรงพยาบาลชุมชน) และโรงพยาบาลแม่ข่ายก็จัดสรรงบประมาณไปเฉลี่ยให้กับโรงพยาบาลลูกข่ายคือโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล การใช้งบฯ พบว่า ต้องการมีอิสระในการใช้งบที่ได้รับสนับสนุนและไม่ต้องการให้มีการแทรกแซงในการบริหารงาน ส่วนผู้บริหารโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล และบุคลากรปฏิบัติงานด้านการแพทย์แผนไทย เห็นว่า ควรได้รับการจัดสรรงบประมาณจากสำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ ให้งบโดยตรงโดยไม่ผ่านโรงพยาบาลแม่ข่าย เพื่อจะได้มีประสิทธิภาพในการบริหารจัดการและเป็นผลดีต่อการดำเนินงาน เรื่องรายได้จากการดำเนินงานด้านการแพทย์แผนไทยในสถานบริการสาธารณสุขของรัฐ ในโรงพยาบาลศูนย์/ทั่วไป หรือ โรงพยาบาลชุมชนพบว่า รายได้จากการนวด สามารถทำรายได้เพียงพอต่อค่าใช้จ่ายในการบริหารงานของแผนกแพทย์แผนไทยทั้งหมดได้และเหลือรายได้เข้าสมทบเป็นเงินบำรุงของส่วนกลาง ในส่วนโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล พบว่า รายได้จากการบริการทำรายได้ค่อนข้างน้อยไม่เพียงพอคุ้มทุนค่าใช้จ่าย ด้านกำลังคนพบว่า บุคลากรแพทย์แผนไทย มีปริมาณน้อยไม่เพียงพอ ต่อความต้องการ เรื่องการตรวจวินิจฉัยโรค พบว่า กลุ่มผู้บริหารส่วนภูมิภาค ควรให้แพทย์แผนปัจจุบันเป็นผู้ให้บริการตรวจวินิจฉัยโรคและสั่งการ ส่วนกลุ่มผู้รับผิดชอบการปฏิบัติงานด้านการแพทย์แผนไทย เห็นว่า ควรเป็นหน้าที่ของแพทย์แผนไทย ด้านการผลิตและจำหน่าย ยา สมุนไพร พบว่า โรงพยาบาลส่วนใหญ่ไม่ได้มีการผลิต ยาสมุนไพรเอง ซื้อมาจาก องค์การเภสัชกรรม การดำเนินงานด้านอื่นๆพบว่า มีเปิดอบรมการนวด และสนับสนุนให้ประชาชนมีการออกกำลังกายอย่างสมํ่าเสมอ ดูแลการบริหารร่างกายด้วย ฤๅษีดัดตน การฝึกสมาธิ และให้ความรู้ในเรื่องการบริโภคอาหาร พืชผักสมุนไพรและธัญพืช และมีการเผยแพร่ความรู้ โดยสื่อแผ่นพับต่าง ๆ ส่วนความต้องการและความพึงพอใจของประชาชน ผู้มารับบริการด้านการแพทย์แผนไทย พบว่า เป็นที่นิยมของประชาชนมากที่สุด อัตราร้อยละ 90.0 ส่วนประเภทการบริการ เพื่อการบำบัดรักษาและฟื้นฟูสมรรถภาพด้านนวดไทยมากที่สุด ร้อยละ 58.0 ประชาชนที่มาใช้บริการ เกี่ยวกับ ระบบกล้ามเนื้อและกระดูก มากที่สุด อัตราร้อยละ 55.0 โดยมีอาการปวดหลังปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ เรื่องความพึงพอใจของประชาชนผู้มารับบริการ มีความพึงพอใจมาก คิดเป็นอัตราร้อยละ 90.0 ข้อเสนอแนะการวิจัย พบว่า ควรมีการปรับเพิ่มงบประมาณที่สนับสนุนให้มากขึ้น และเรื่องบุคคลากรแพทย์แผนไทย ควรมีการพัฒนาปรับปรุงทั้งด้านการเพิ่มปริมาณและคุณภาพ ส่งเสริมให้มีการเปิดโรงพยาบาลแพทย์แผนไทยและใช้ในรูปแบบลักษณะการแพทย์ผสมผสาน เพื่อเป็นสถานที่โครงการนำร่องเพื่อให้เกิดการพัฒนาและเกิดประโยชน์ต่อวงการการแพทย์แผนไทยในอนาคต ควรให้มีการส่งเสริมและสนับสนุนการใช้ยาสมุนไพรให้มาก จะส่งผลดีต่อระบบ การกระจายรายได้ในชุมชน และเป็นการลดการนำเข้ายา จากต่างประเทศ ส่งผลดี เกิดประโยชน์ต่อภาพรวมทั้งด้านเศรษฐกิจ สังคมและการพัฒนาประเทศ