โฉนดชุมชน : พลวัตการขับเคลื่อนเพื่อทางเลือกของการพัฒนา

Abstract

งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษากระบวนการขับเคลื่อนโฉนดชุมชนในประเทศไทยว่ามีปัจจัยและเงื่อนไขใด ที่มีผลต่อการเป็นทางเลือกของการพัฒนา โดยที่ผ่านมา การพัฒนาตามกระแส หลักไม่สามารถตอบโจทย์ของปัญหาที่ทํากิน และอยู่อาศัยที่เป็นปัญหาพื้นฐานของสังคม การ ศึกษาวิจัยนี้ใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitati คุณภาพ (Qualitative) โดยใช้วิธีการสัมภาษณ์เชิงลึก (Indept Interview) นี้ ประกอบการสังเกตการณ์แบบมีส่วนร่วม โดยแบ่งพื้นที่ กรณีศึกษาให้ครอบคลุมทุก ภาค 4 ภาค คือ ภาคเหนือ ภาคกลาง ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และภาคใต้ โดยแบ่งกลุ่มเป็น 2 กลุ่ม โดยกลุ่มแรก คือ ชุมชนที่ได้รับการอนุมัติโฉนดชุมชน ได้แก่ ชุมชนคลองโยง จังหวัดนครปฐม ภาค กลาง และชุมชนแม่อาว จังหวัดลําพูน ภาคเหนือ อีกกลุ่มคือ ชุ นที่ยังไม่ได้รับอนุมัติ ได้แก่ ชุมชน ป่าคอนสาร จังหวัดชัยภูมิ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และชุมชนทับเขือ - ปลักหมู จังหวัดตรัง ภาคใต้ จากการศึกษาครั้งนี้ ทําให้ทราบความเป็นมาของ วคิดโฉนดชุมชน โดยก่อร่างมาจากชุมชน เจ้าของปัญหาที่จมปลักอยู่กับวงจรปัญหาเรื้อรัง แต่พยายามดิ้นรนค้นหาทางแก้ ทั้งในชุมชน เอง และความร่วมมือภายนอกจากชุมชนอื่น และเครือข่ายภาคประชาชน ในกรณีนี้ที่สําคัญยิ่งคือ "เครือข่ายปฏิรูปที่ดินแห่งประเทศไทย (คปท.)" ได้ร่วมมือสร้างความรู้ความเข้าใจจนตระหนักถึงสิทธิพึงมีตามกฎหมายรัฐธรรมนูญ สร้างการมีส่วนร่วมอย่างแท้จริงของชุมชน จนได้ข้อสรุปที่ แมวคิดนี้จะสร้างความคาดหวังว่า แนวคิดนี้จะสร้างความมั่นคงในที่ทํากิน และอยู่อาศัย แนวคิดนี้คือ "โฉนดชุมชน" ขั้นตอนต่อมาคือกระบวนการขับเคลื่อน ผ่านจากภาคเอกชน มาสู่นโยบายภาครัฐ เป็นการนําเสนอ จากล่างสู่บน ซึ่งแตกต่างจากหลายนโยบายของภาครัฐ ที่กําหนดจากบนลงสู่ล่าง นี่คือนิมิตใหม่ของ สังคมที่สะท้อนปัญหาจากเจ้าของปัญหาที่แท้จริง การดําเนินการต่อจากนั้น คือ การก่อตั้ง อตั้งคณะบุคคล ที่มาจากทุกภาคส่วน คือ ภาคการเมือง ภาคราชการ ภาควิชาการ และที่สําคัญคือ ภาคประชาชน ซึ่ง ประกอบไปด้วย เครือข่ายภาคประชาสังคม และตัวแทนชุมชน รวมกันเป็น "คณะกรรมการ ประสานงานเพื่อจัดให้มีโฉนดชุมชน (ปจฉ.)" ที่รองรับด้วยกฎหมาย คือ ระเบียบสํานัก นายกรัฐมนตรี คณะกรรมการชุดนี้คือ การมีส่วนร่วมอย่างแท้จริงของผู้มีส่วนเกี่ยวข้อง ตั้งแต่เริ่มต้น จนกระทั่งการดําเนินการมาถึงขั้นตอนสุดท้าย คือ การอนุมัติให้ชุมชนที่เหมาะสมได้รับโฉนดชุมชน ในการศึกษาวิจัยนี้ ได้ค้นพบปัจจัย และเงื่อนไขทั้งที่เป็นผลดี และอุปสรรคต่อการอนุมัติ กล่าวคือ ชุมชนที่เป็นกรณีศึกษาในงานวิจัยนี้ ที่ได้รับอนุมัติ และยังไม่ได้รับการอนุมัติ มีปัจจัยและเงื่อนไขที่ เหมือนกัน คือ ชุมชนมีความรู้ความเข้าใจเรื่องโฉนดชุมชนชัดเจน, มีส่วนร่วมในการกําหนด กฎระเบียบชุมชน, มีความสัมพันธ์กับเครือข่ายภายนอก ทั้งภาคประชาชน และชุมชนที่ร่วมกัน เพื่อให้ได้โฉนดชุมชน แต่ที่ต่างกันระหว่างชุมชนที่ได้รับการอนุมัติ และยังไม่ได้รับการอนุมัติ คือ กฎหมายที่บังคับใช้กับหน่วยงานเจ้าของพื้นที่ที่ตั้งชุมชน ขยายความได้ว่าชุมชนที่ได้รับการอนุมัติอยู่ในพื้นที่ที่ไม่มีกฎหมายห้าม แต่ชุมชนที่ยังไม่ได้รับอนุมัติมีกฎหมายห้ามอย่างเข้มงวดในที่นี้หมายถึง กฎหมายของกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ทําให้ประเด็นนี้เป็นปัจจัยและ ต่อไปโดยสรุปผลของการศึกษาวิจัยนี้ ค้นพบว่า กระบวนการขับเคลื่อนของโฉนดชุมชนในที่เกี่ยวข้องมาร่วมกันในคณะกรรมการในการในคณะกรรมการในการพิจารณาทุกขั้นตอน เป็นปรากฏการณ์ที่เป็นยประชาธิปไตยอย่างแท้จริง ดังนั้น โครงการโฉนด ทางเลือกของการพัฒนาได้เป็นอย่างดี อันจะนําไปสู่การพัฒนาที่ยั่งยืนในที่สุด