การพัฒนาสูตรตำรับแชมพูต้านเชื้อราสำหรับสุนัขจากสารสกัดเมล็ดชุมเห็ดไทย

Abstract

เมล็ดชุมเห็ดไทย เป็นพืชสมุนไพรที่มีข้อบ่งใช้เป็นยาระบายและยาขับปัสสาวะตาม ตำรามาตรฐานยาสมุนไพรไทย และมีการนำมาใช้รักษาโรคกลากในคนตามภูมิปัญญาแพทย์พื้นบ้าน จากข้อมูลที่มีการรายงานแล้วพบว่า เมล็ดชุมเห็ดไทยประกอบด้วยสารกลุ่มแอนทราควิโนน ซึ่งแสดงฤทธิ์ยับยั้งเชื้อราบางชนิดในพืชและเชื้อราก่อโรคกลากซึ่งพบในคนและสุนัข การศึกษานี้มี วัตถุประสงค์เพื่อศึกษาวิธีเตรียมสารสกัดเมล็ดชุมเห็ดไทย วิเคราะห์ปริมาณแอนทราควิโนน ทดสอบฤทธิ์ยับยั้งเชื้อรา และพัฒนาตำรับแชมพูต้านเชื้อราสำหรับสุนัข รวมถึงศึกษาความคงตัวของ แชมพู ผลการศึกษาพบว่าส่วนสกัดหยาบที่เตรียมจากการสกัดด้วย เอทานอลความเข้มข้นร้อยละ 80 โดยใช้เครื่องละลายความถี่สูงได้ปริมาณสารสกัดมาก เมื่อนำมาแยกบริสุทธิ์บางส่วนด้วยเทคนิค คอลัมน์โครมาโตกราฟี ใช้ Sephadex LH-20 และเอทานอลความเข้มข้นร้อยละ 99 ได้สารสกัดที่มี ปริมาณแอนทราควิโนนรวมเพิ่มขึ้นเป็น 93 มก./กรัมของน้้ำหนักสารสกัดแห้ง เมื่อตรวจสอบส่วน สกัดหยาบด้วยเทคนิค TLC และสารสกัดที่แยกบริสุทธิ์บางส่วนด้วยเทคนิค HPLC พบแอนทรา ควิโนน 4 ชนิดคือ aloe-emodin, emodin, chrysophanol และ physcion และผลการวิเคราะห์ปริมาณด้วย HPLC พบปริมาณแอนทรา ควิโนน 2.68, 3.72, 33.15 และ 6.00 มก./กรัมของน้ำหนักสารสกัดแห้ง ตามลำดับ ผลการทดสอบฤทธิ์ยับยั้งเชื้อราของส่วนสกัดหยาบโดยวิธี broth microdilution พบว่าสามารถยับยั้งเชื้อ Trichophyton mentagrophytes, T. rubrum, Microsporum gypseum ได้ โดยมีค่า MIC 1,000 มคก./มล. สารสกัดเมล็ดชุมเห็ดไทยที่ผ่านการแยกบริสุทธ์ิบางส่วน สามารถยับยั้งเชื้อรา 3 ชนิดนี้ได้เพิ่มขึ้น โดยมีค่า MIC 125 มคก./มล. จึงนำสารสกัดนี้ไปเตรียมตำรับแชมพูโดยใส่ปริมาณร้อยละ 3 โดยน้้ำหนักของตำรับ และมี Sodium laureth sulfate เป็นสารชาำระล้างหลัก ผลการประเมินแชมพูผสมสารสกัดเมล็ดชุมเห็ดไทยพบว่า มีค่าความเป็นกรดด่างเฉลี่ย 6.77±0.02 และค่าความหนืด 1279±10 cP ลักษณะเป็นของเหลวสีน้้ำตาล ซึ่งมีคุณสมบัติทางกายภาพและเคมี เป็นไปตามเกณฑ์มาตรฐานอุตสาหกรรมเอส แชมพูผสมสมุนไพร (มอก.เอส 12-2561) สำนักงาน มาตรฐานผลิตภัณฑ์อุตสาหกรรม ผลการวิเคราะห์ปริมาณแอนทราควิโนนในแชมพู พบว่ามีปริมาณ เฉลี่ยของ aloe-emodin, emodin, chrysophanol และ physcion เท่ากับ 1.49±0.01, 2.42±0.01, 4.20±0.01 และ 2.89±0.01 มคก./มล. ตามลำดับ ผลการทดสอบฤทธิ์ยับยั้งเชื้อรา M. canis ด้วยวิธี agar well diffusion พบว่าแชมพูผสมสารสกัดเมล็ดชุมเห็ดไทย สามารถยับยั้งเชื้อได้ร้อยละ 76.27 เปรียบเทียบกับแชมพู 2% ketoconazole ที่จำหน่ายในท้องตลาด สามารถยับยั้งได้ร้อยละ 85.59 เมื่อทดสอบที่ปริมาณ 24 มก./well เท่ากัน ผลการทดสอบความคงสภาพของแชมพูด้วยวิธี heating and cooling acceleration พบว่าแชมพูมีความเป็นกรดเพิ่มขึ้น แต่ค่าความเป็นกรดด่างที่เปลี่ยนแปลง ไม่เกิน 1.0 ความหนืดของแชมพูมีค่าลดลงเช่นเดียวกับปริมาณแอนทราควิโนนที่ลดลง มีเพียง physcion ที่มีปริมาณไม่แตกต่างจากเริ่มต้น ประสิทธิภาพของแชมพูในการยับยั้งเชื้อรา M. canis มีค่าลดลงอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับความเชื่อมั่นร้อยละ 95 เช่นเดียวกัน (ร้อยละของ การยับยั้งเชื้อรา 69.1 เปรียบเทียบกับ 76.3 เมื่อเวลาเริ่มต้น) ดังนั้นจึงควรมีการศึกษาความคงสภาพ ในสภาวะแวดล้อมปกติที่ระยะเวลานานขึ้นและปรับปรุงคุณภาพของสารสกัดเมล็ดชุมเห็ดไทย