ทุนชุมชนกับกระบวนการมีส่วนร่วมสู่การเป็นชุมชนพึ่งตนเอง : ศึกษาเปรียบเทียบระหว่างชุมชนรางหวายและหนองสาหร่าย อำเภอพนมทวน จังหวัดกาญจนบุรี

Abstract

การศึกษาทุนชุมชนกับกระบวนการมีส่วนร่วมสู่การเป็นชุมชนพึ่งตนเอง มีวัตถุประสงค์ การวิจัย 4 ประการ ได้แก่ 1) เพื่อศึกษามิติและองค์ประกอบของทุนชุมชนในชุมชนรางหวายและ หนองสาหร่าย 2) เพื่อวิเคราะห์ความสัมพันธ์ระหว่างทุนชุมชนกับกระบวนการมีส่วนร่วมสู่การเป็น ชุมชนพึ่งตนเองของชุมชนรางหวายและหนองสาหร่าย 3) เพื่อวิเคราะห์ปัจจัยที่ทำให้การพึ่งตนเอง ของสองชุมชนในพื้นที่อำเภอพนมทวน มีความแตกต่างกัน และ 4) เพื่อเสนอแนวทางการจัดการทุน ชุมชนกับกระบวนการมีส่วนร่วมสู่การเป็นชุมชนพึ่งตนเอง การวิจัยครั้งนี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยศึกษาเปรียบเทียบระหว่างชุมชนรางหวายและหนองสาหร่าย อำเภอพนมทวน จังหวัด กาญจนบุรี ผลการวิจัยพบว่า ทั้งสองชุมชนมีทุนชุมชนครบทุกด้าน ทั้งทุนการเงิน ทุนมนุษย์ ทุนทางสังคม และทุนธรรมชาติ ที่ถือได้ว่ามีศักยภาพ แต่มีความโดดเด่นในด้านที่แตกต่างกัน และประเด็นที่แตกต่างอย่างเห็นได้ชัดได้แก่ การออม/การมีหนี้/การกู้ยืม และผลผลิตในชุมชน ในด้านทุนการเงิน คุณลักษณะของผู้นา ในด้านทุนมนุษย์ กลุ่มและองค์กรในชุมชน ในด้านทุนทางสังคมเมื่อวิเคราะห์ความสัมพันธ์พบว่าลักษณะของผู้นา (ทุนชุมชน) ย่อมส่งผลต่อการรวมกลุ่มและจัดตั้งองค์กรในชุมชน (กระบวนการมีส่วนร่วม) เพื่อจัดการกับผลผลิตในชุมชนให้ชาวบ้านมีรายได้ที่ดีขึ้น นาไปสู่การปลดหนี้ ลดภาระกู้ยืม และเกิดการออมมากขึ้น (การพึ่งตนเองได้ด้านเศรษฐกิจ)โดยสิ่งที่เป็นตัวประสานให้ทุนชุมชนทุกองค์ประกอบ ได้แสดงศักยภาพออกมาสู่การเป็นชุมชนที่พึ่งตนเองได้ก็คือกระบวนการมีส่วนร่วม ซึ่งปัจจัยความสาเร็จของชุมชนหนองสาหร่ายในการพึ่งตนเองที่ทา ให้แตกต่างจากชุมชนรางหวายคือ ผู้นามีวิสัยทัศน์ในการทำงานเพื่อให้เกิดการพัฒนาขึ้นอย่างแท้จริง ประกอบกับการมีสมาชิกกลุ่มที่ดี จนนำ ไปสู่การจัดตั้งสภาผู้นำชุมชน และมีแนวคิดการใช้ทุนความดีในการขับเคลื่อนงานของชุมชนด้วย ในทางกลับกัน เมื่อวิเคราะห์ถึงความล้มเหลวในการรวมตัวกันของชุมชนรางหวาย พบว่าทุนมนุษย์มีส่วนสำคัญมากที่สุดปัจจัยหนึ่ง ทั้งภาวะที่ผู้นำดำเนินชีวิตแบบปกติไปเรื่อยๆ ในแต่ละวัน ทำงานเท่าที่ได้รับมอบหมายตามหน้าที่ โดยไม่คิดโครงการอื่นใดเพอื่ พัฒนาชุมชน รวมถึงสมาชิกในชุมชนที่มีความคิดว่า “ว่าไงว่าตามกัน” ไม่คิดที่จะรวมกลุ่มกัน แม้รวมกลุ่มกันแล้วก็ไม่สามารถประคับประคองให้สำเร็จ การศึกษาครั้งนี้ได้เสนอแนะแนวทางการจัดการทุนชุมชนกับกระบวนการมีส่วนร่วม ซึ่งประกอบไปด้วยกระบวนการจัดการภายในชุมชน กระบวนการสนับสนุนจากภายนอกชุมชน และการพัฒนาของชุมชนอย่างเป็นรูปธรรมบนพื้นฐานของคุณธรรม 3 ระดับ ได้แก่ ระดับบุคคล ระดับกลุ่ม และระดับชุมชน เพื่อการเป็นชุมชนพึ่งตนเองได้